A continuación, reproducimos la selección de poemas de Estíbaliz Espinosa en su versión original en gallego. Debajo de cada poema, se adjunta también la versión en español, en caso que esté disponible, traducida por la misma autora.

“No trato de escribir poemas deliberadamente feministas o científicos, por ejemplo. Han sido otras personas las que me han hecho notar esas tendencias en mi escritura, y no siempre como halago, desde luego. Quizás esta constelación de poemas podría aparecer bajo el epígrafe «feminismo» porque abarca varios años de exploración literaria (desde 2002 hasta hoy) y mi manera de comprender el feminismo y la teoría de género también ha evolucionado: ha habido maternidad solitaria y revuelta por el medio, ha habido indudables y gratificantes seísmos sociales en ese sentido, pero también salta el pensamiento crítico como una astilla, el sexo biológico -los cromosomas incógnita, X e Y-, su proyección social como identidad, los sobreentendidos y malentendidos de un movimiento decisivo, lo mucho que queda por hacer desde la lengua, la filosofía, la poesía y la ciencia, y una perspectiva que busco siempre «en órbita», una perspectiva astrofísica que nos ayude a comprender nuestros carbonos obsesivos en un carrusel de roca. Lanzándonos tinta y hormonas. Lanzándosela al espacio que nos quiera”.


Cerebros
I
As 240 rebandas nas que cortaron o cerebro de Einstein.
O vulto que lles intriga tanto no lóbulo do de Descartes.
Esa reliquia roubada que é o cerebro de Don Bosco.
Até hoxe, que se saiba, a ninguén se lle deu por roubar
cerebros de muller:
eses grandes hipocampos descoñecidos
amígdalas que ninguén sosterá na man
circunvolucións como brazos dunha galaxia espiral veciña…

Curioso que a voz de moitos «cerebros electrónicos»
sexa precisamente unha sensual voz de contralto.
Cerebros
I
Las 240 rebanadas en las que lonchearon el cerebro de Einstein.
El bulto que tanto les intriga en el lóbulo del de Descartes.
Esa reliquia robada que es el cerebro de Don Bosco.
Hasta hoy, que se sepa, a nadie se le ha dado por robar
cerebros de mujer:
esos grandes hipocampos desconocidos
amígdalas que nadie sostendrá en su mano
circunvoluciones como brazos de una galaxia espiral vecina…

Curioso que la voz de muchos «cerebros electrónicos»
sea precisamente una sensual voz de contralto.


As neuronas irmás, Arte de Trobar, 2018 (Premio Afundación- Pen Galicia, 2017)
Traducción al castellano por la autora



Man a man. Irmán a irmá
cambiar de xénero o texto do mundo.
Mano a mano. Hermano a hermana
cambiar de género el texto del mundo


As neuronas irmás, Arte de Trobar, 2018 (Premio Afundación- Pen Galicia, 2017)
Traducción al castellano por la autora




Algún día, a través do famoso «teito de cristal», véransenos as bragas.

Curiosidade, Aira Ed., 2017




a b e l a d i b e s t a d e s i
carecendo de término medio
do lupanar ao palacio
do baño de venus á lepra
de lilith a santa teresa

de celestina a dama do unicornio
de beatriz a meretriz de liña a punto de templo a area

de hipatia de alexandría ao pó
de telescopio a cometa
de rita hayworth á rexenta
de deusa branca a grande porca
lagarta bicha donicela
loba harpía raposa coella

solitaria circe
co seu oco na marea

de todos os nomes do señor cohen
a todos os filmes do señor allen
da nena do reverendo a lesbia nosa
da fada melusina a mesalina
á mescalina e á doce neus

en estremas vivo e amo porque a miña razón non ha razón no mundo
nacín lágrima sen saber qué facía aquí
nacín besta sen espello
sen marcos desta especie
burla á mediocridade

raíña con-sorte [ou sen ela]

maquiavela entre a razón de estado e a mazá podre no cesto

de berenice a ligeia
da beladona á odalisca
valquiria gueixa
concubina

egua que irrompe nun cadrado onirismo
de aquí alá de arriba abaixo
de o a a
e serpenta

ova esperma alma luma

carecendo de fin
intensamente
Para Sandra

Os poemas da Bela Adormecida, ciclo de –orama, col. Tambo, Dep. de Pontevedra, 2002



coma un libro aberto
Serás coma un libro aberto.
A curiosidade. O escepticismo. E o seu prezo.

«Non. Non me calo nin estou por debaixo de ti.»

«Si, cobro por escribir.»

«Non. A Estrela Polar non é a que era hai 5000 anos. Cómo vai selo o amor»

«Si, dicíao a observatoria Maria Mitchell: ‘é precioso o aprecio, o amor do propio sexo ao non estar provocado pola vaidade’. Pero pregúntome: éo sempre, éo?»

Coma libros abertas, procuro as olladas cómplices. As mans que me. Non sempre dou con elas. E logo.

De par en par, volvémonos descoñecidas.
Xa non coincidimos en todo. Non hai volume
que poida disimular o recendo [furfural C5H4O2 e améndoa]
a calidade do seu papel.
Aquí non hai adulación, só un bosque de argumentos.

É tan fráxil masculino o papel…
Onde a tinta que un polbo femia traza
para desovar, para desescribirse?

O vento da noite pasa as nosas páxinas. «Pasa páxina», semella dicir. Como se na seguinte fose estar o debuxo.

E si, está. Un fino debuxo a tinta baixo outras constelacións, marcos onde desdebuxarse e de novo refacerse, onde unha ecuación insiste na beleza.

Tinta baixo a Grande Ursa. Ou a ecuación de transformar puñazos na tripa nunha verdade do tamaño dun puño.


Inédito, 2018

como un libro abierto
Serás como un libro abierto.
La curiosidad. El escepticismo. Y su precio.

«No. No me callo ni estoy por debajo de ti.»

«Sí, cobro por escribir.»

«No. La Estrella Polar no es la que era hace 5000 años. Cómo va a serlo el amor»

«Sí, lo decía la gran observatoria Maria Mitchell: ‘es precioso el aprecio, el amor del propio sexo al no estar provocado por la vanidad’. Pero me pregunto: lo es siempre? Lo es?»

Como libros abiertas, busco las miradas cómplices. Las manos que me. No siempre las encuentro. Y entonces.

De par en par, nos volvemos desconocidas.
Ya no coincidimos en todo. No hay volumen
que pueda disimular su olor [furfural C5H4O2 y almendra]
la calidad de su papel.
Aquí no hay adulación, sólo un bosque de argumentos.

Es tan frágil masculino el papel…
¿Dónde la tinta que un pulpo hembra traza
para desovar, para desescribirse?

El viento de la noche pasa nuestras páginas. «Pasa página», parece decir. Como si la siguiente fuese a tener el dibujo.

Y sí, lo tiene. Un fino dibujo a tinta bajo otras constelaciones, marcos donde desdibujarse y de nuevo rehacerse, donde una ecuación insiste en la belleza.

Tinta bajo la Gran Osa. O la ecuación de transformar puñetazos en la tripa
en una verdad del tamaño de un puño.


Traducción al castellano por la autora



De Caria
Un día, a segunda cariátide do Erecteion espertará rindo.

Veludo rosa e chaqueta con apliques de pinchos.

Floreceranlle brazos. Undaria pinnatifida no pelo.
Cun ollo electrónico e outro de ámbar
xa está bailando.

Desequilibra o teito.
Rompe coa simetría toda.
Como a herba que salienta, tratan de segala.
Como o cravo que engancha ideas, toma martelo.

As 5 irmás cariátides mírana de esguello.
O seu cerebro de mármore pentélico deseña un plan de fuga
e tres ou catro teorías do universo observable.

A segunda cariátide do Erecteion pide sushi para cear.
Cea soa. Cun bebé. Perde o emprego.
Polas praias do Peloponeso vai e vén, pobre e chea de carisma.

Non suxeita o teito do mundo, iso era doado se me apuras.
Agora trata de se soster soa. Mira ao alto.

As 7 irmás Pléiades forman a colmea
un setestrelo
pero falta unha.

O oco de Mérope dálle o prezo exacto:
o que custa levarlle a contra ao que se esperan


As neuronas irmás, Arte de Trobar, 2018 (Premio Afundación- Pen Galicia, 2017)



De Caria
Un día, la segunda cariátide del Erecteion se despertará riendo.

Terciopelo rosa, chaqueta con apliques de pinchos.

Le florecerán brazos. Undaria pinnatifida en el pelo.
Con un ojo electrónico y otro de ámbar
ya está bailando.

Desequilibra el techo.
Rompe con toda simetría.
Como a hierba que sobresale, habrá que segarla.
Como al clavo que agarra ideas, toma martillo.

Las 5 hermanas cariátides la miran de soslayo.
Su cerebro de mármol pentélico diseña un plan de fuga
y tres o cuatro teorías del universo observable.

La segunda cariátide del Erecteion pide sushi para cenar.
Cena sola. Con un bebé. Pierde el empleo.
Por las playas del Peloponeso va y viene. Pobre, llena de carisma.

No sujeta el techo del mundo, eso era fácil si me apuras.
Ahora trata de sostenerse sola. Mira a lo alto.

Las 7 hermanas Pléyades forman la colmena
un setestrelo
pero falta una.

El hueco de Mérope le da el precio exacto:
lo que cuesta llevar la contraria a lo que se esperan


Traducción al castellano por la autora



|palabra de Andrómeda|
«If you are a woman and wish to become pre-eminent in a field, it's a good idea to (a) invent it and (b) locate it in an area either so badly paid or of such low status that men don't want it»

Joanna Russ
Ela? Ela non me escribiu. Non. Foi a auga. A rotación da Terra.
A tradición. Ou a tradución. Ou alguén que fala ben dela. Pero, ela?
Ah, non, ela non. Non me escribiu.

Non me descubriu ela. Co seu ollo en chamas, a súa man a sangue.
Como ía descubrirme fóra de órbita, no cultivo espectral da placa.
Como ía ela observar os raios que ninguén observa!
Co seu ollo a sangue, a súa man en chamas.

Non me escribiu esa man. Non. E de ter sido ela, non son daquela un poema. Nin moito menos ecuación correcta.
Son outra cousa. Se son dela, algo que non é para tanto.
Copiado ou descuberto por outros.
Pero ela, na súa adolescencia? Devorando páxinas e colos?
Ela triangulando o ceo con esa vaxina láctea?
Sostendo curuxas vivas, agrélanlle raíces nas ás.
Mitocondrias doutro mundo que é moi quen de nutrir coa súa hormona.
No seu orondo mes de embarazo, ela… escribirme a min, poema esvelto?
Ela, que vin durmirse aleitando á súa cría, suor con suor,
dente con carne… a min, paper tan técnico?

Invisible? Difícil? Pobriña? Boa prologando textos alleos.
Boa curiosa, ela, si. Todo iso, si.
Pero Autora de min como Texto? En serio?

Falamos da mesma Ela?
Lique a invadir palimpsestos da Historia.
Bacteria molesta, flor que non louva o seu ramo.

Non sei, chámaa como queiras.

Debe de ser ela porque é imposible
facela calar.


[2017]
Recogido en el volumen colectivo Alguén que Respira, Compostela, 2018, y en la antología La lluvia en el mar, Pigmalión-Sial, 2018.


|palabra de Andrómeda|
«If you are a woman and wish to become pre-eminent in a field, it's a good idea to (a) invent it and (b) locate it in an area either so badly paid or of such low status that men don't want it»

Joanna Russ
Ella? Ella no me ha escrito. No. Ha sido el agua. El giro de la Tierra.
La tradición. O la traducción.Pero, ella?
Ah, no, ella no. No me ha escrito.

No me descubrió ella. Con su ojo en llamas, su mano a sangre.
Como me iba a descubrir fuera de órbita, en el cultivo espectral de la placa.
Como iba ella a observar los rayos que nadie observa!
Con su ojo a sangre, su mano en llamas.

No me escribió esa mano. No. Y de haber sido ella, no soy entonces un poema. Ni mucho menos una ecuación correcta.
Seré otra cosa. Algo que no es para tanto.
Copiado o descubierto por otros.
Pero ella, en su adolescencia? Devorando páginas y regazos?
Ella triangulando el cielo con esa vagina láctea?
Sosteniendo lechuzas vivas, brotan raíces en sus alas.
Mitocondrias de otro mundo muy capaz de nutrir con su hormona.
En su orondo mes de embarazo, ella… escribirme a mí, poema esbelto?
Ella, que vi dormirse amamantando a su cría, sudor con sudor,
diente con carne… a mí, paper tan técnico?

Invisible? Difícil? Pobriña? Buena prologando textos ajenos.
Buena curiosa [Pandora, 8ª mujer de Barba Azul, mujer de Lot], sí.
Pero Autora de mí cómo Texto? En serio?

Hablamos de la misma Ella?
Liquen invadiendo palimpsestos de Historia.
Bacteria molesta, flor que no honra a su ramo.

No sé, llámala como quieras.

Debe de ser ella porque es imposible
hacerla callar.


Traducción al castellano por la autora
Estibaliz_Espinosa

Estíbaliz Espinosa Río

Estíbaliz Espinosa Río es poeta y escritora. Intenta ganarse la vida sin perderse la vida con la literatura y la divulgación científica, especialmente la astronomía. También con la música, como mezzosoprano. Ha publicado siete libros de poemas, algunos de ellos dentro del marco de la tercera cultura, entre otros, Curiosidade, As neuronas irmás, y Papel a punto. También ha publicado ensayos, un álbum infantil, traducciones y relatos [Cápsulas de son] sobre mujeres científicas. Colabora literariamente con el Planetario de A Coruña, el Cuaderno de Cultura Científica de la UPV, ZigZag Diario (TVG) y la Orquesta Simfónica de Galicia. Es Licenciada en Sociología y Filología Hispánica. Algunas de sus obras poéticas han sido traducidas al japonés, al hebreo, al catalán, al farsi, al inglés y al italiano.